Stały postęp technologiczny, wdrażanie innowacyjnych rozwiązań, a także pandemia Covid-19 sprawiły, że szeroko pojęty rynek pracy uległ wielu rewolucjom. Do głównych zmian doszło w szczególności w odniesieniu do charakteru pracy. Wielu pracodawców postanowiło m.in. wdrożyć pracę zdalną. Co ciekawe, ówczesne przepisy nie zawierały wystarczających wytycznych dotyczących tego pojęcia. W związku z tym naturalny był fakt, że konieczne jest wprowadzenie zmian. W praktyce wprowadzona nowelizacja prawa pracy zawiera o wiele więcej wytycznych związanych z szeroko pojętą pracą zdalną.
Zmiany w kodeksie pracy dotyczące pracy zdalnej
Jak już wspomnieliśmy, różnorodne czynniki, w tym pandemia, doprowadziły do gwałtownych rewolucji w charakterze pracy. Niestety, ówcześnie obowiązujące prawo nie było do końca przygotowane na wspomniane wydarzenia. W związku z tym aktualizacja kodeksu pracy w tym zakresie była niejako naturalną potrzebą, wynikającą z konieczności dostosowania się do panującej rzeczywistości. W istocie, prace nad nowelizacją trwały blisko dwa lata, a ich zwieńczeniem było wprowadzenie zmian, które zostały przyjęte przez Sejm 10 stycznia 2023 roku. Ustawa z dnia 1 grudnia 2022 roku została opublikowana w Dzienniku Ustaw 6 lutego, a jej vacatio legis wynosiło 2 miesiące. Oznacza to, że zaczęła obowiązywać od 7 kwietnia 2023 roku.
Definicja pracy zdalnej
Nie ulega wątpliwości, że aby przystąpić do dalszej analizy zagadnień związanych z pracą zdalną, należy na wstępie w ogóle zidentyfikować to pojęcie. W myśl przepisów pracę zdalną należy traktować jako wykonywanie całości lub części obowiązków służbowych w miejscu wskazanym przez pracownika, które jest ustalane z pracodawcą na podstawie złożonego wniosku. Oznacza to, że miejscem pracy zdalnej może być np. dom czy mieszkanie. Niemniej wskazanie konkretnej lokalizacji jest niejako tożsame z tym, że pracownik w godzinach pracy powinien przebywać pod wspomnianym adresem. Przykładowo, sporadyczne wykonywanie obowiązków np. z kawiarni jest w praktyce niezgodne z prawem. Co więcej, według nowych przepisów dopuszczalna jest również tzw. praca hybrydowa, czyli wykonywana częściowo zdalnie, a częściowo w firmie.
Okazjonalna praca zdalna
Wśród nowych pojęć znalazło się również zagadnienie dotyczące okazjonalnej pracy zdalnej. W rzeczywistości jest to praca udzielana na niewiążący wniosek pracownika, który może zostać zakwestionowany przez pracodawcę, ale także praca wykonywania w wymiarze do 24 dni w roku kalendarzowym.
Zasady dotyczące wykonywania pracy zdalnej
Mając na uwadze definicję pracy zdalnej, warto odnieść się do szeroko pojętych zasad, które płyną z nowelizacji prawa pracy. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na to, że ustawa wprowadza obowiązek usystematyzowania pracy zdalnej poprzez wprowadzenie zasad jej wykonywania. Te z kolei mogą być zawarte:
- w porozumieniu pomiędzy pracodawcą a zakładową organizacją związkową;
- w regulaminie w momencie, gdy na obszarze zakładu nie funkcjonuje organizacja związkowa lub wtedy, gdy pomiędzy stronami nie osiągnięto stosownego porozumienia.
Co ciekawe, brak wspomnianych regulacji nie wyklucza całkowicie możliwości pracy zdalnej. W takim przypadku pracownik może wykonywać obowiązki tylko wówczas, gdy złoży stosowny wniosek. Oczywiście, wyrażenie zgody na taki charakter pracy pozostaje w dużej mierze w gestii pracodawcy. Niemniej, co do zasady, pracodawca musi uwzględnić taki wniosek m.in. w przypadku:
- kobiet w ciąży;
- pracowników sprawujących opiekę nad dzieckiem do ukończenia 4. roku życia;
- pracowników, którzy sprawują opiekę nad członkiem rodziny lub osobą pozostającą we wspólnym gospodarstwie domowym, która ma orzeczony stopień niepełnosprawności.
Prawa i obowiązki pracodawcy związane z pracą zdalną
Praca zdalna nakłada na pracodawcę szereg obowiązków, wśród których przede wszystkim należy wskazać na konieczność zapewnienia narzędzi pracy, które umożliwią wykonywanie obowiązków służbowych. Co prawda dopuszcza się używanie sprzętu prywatnego pracownika, jednak w tym przypadku konieczna jest zgoda obydwu stron, a także zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pracy. Ponadto decydując się na takie rozwiązanie należy pamiętać o tym, że pracownikowi przysługuje ekwiwalent. Poza tym pracodawca jest zobowiązany umożliwić pracownikowi ewentualne przebywanie na terenie zakładu pracy, pokryć inne koszty związane bezpośrednio z wykonywanymi obowiązkami czy zapewnić serwis, konserwację i instalację narzędzi pracy.
Prawa pracodawcy wynikające z pracy zdalnej
Z drugiej strony pod uwagę należy wziąć prawa pracodawcy, które wynikają z wprowadzenia pracy w trybie zdalnym. W szczególności należy wspomnieć o możliwości kontroli, która dotyczy tego, czy pracownik rzeczywiście wykonuje pracę w określonym miejscu i czasie, a także przywilej pozwalający na sprawdzenie przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, trzeźwości pracownika oraz ochrony danych. Poza tym zauważmy, że pracodawca może zlecić pracownikowi wykonywanie pracy w trybie zdalnym, przy czym muszą zostać spełnione warunki umożliwiające taki charakter, a także nie wyrazić zgody na wniosek pracownika o pracę zdalną.
